Altuna Etxabe, Jesús

Jesús Altuna Etxabe (Berastegi, 1932). Filosofia eta Teologia ikasi zituen Gasteiz eta Donostiako Seminarioetan (1944-1954), eta Zientzia Biologikoak Madrilgo Unibertsitate Konplutentsean (1955-1960), urte horretako Zientzia Fakultateko Aparteko Saria lortuz. Unibertsitate berean doktoratu zen (1971), Arkeozoologia espezialitatean, eta doktoregoko aparteko saria lortu zuen.

Estatuko eta atzerriko hainbat arkeologok zuzendutako indusketa arkeologiko askotan parte hartu du, batez ere José Miguel de Barandiaran jaunarekin, zeinari 1958tik 1972ra arte lagundu zion, azken hori jarduera horietatik erretiratu zen arte. 1973tik indusketak zuzendu ditu Ekain, Arbil, Erralla, Torre, Amalda, Aitzbitarte III eta Altxerri eta Ekaingo haitzuloetako artea aztertu ditu. Hainbat megalitotan ere induskatu du, bai trikuharrietan, bai cromlechetan. Indusketa arkeologikoen zuzendaritza 2012. urtean amaitu da, Ekaingo haitzuloan hasi zen kobazulo berean. Nubiako indusketetan parte hartu zuen (1963), UNESCOren aginduz, Asuan urtegiaren eraikuntzaren ondorioz, inguruko altxor jakin batzuk salbatzeko, urek estaliko zituztenak.

Ikerketa-ildo nagusia arkeozoologia eta labar-artearen azterketa izan ditu. Arkeozoologia espezialitaterako Alemaniako hainbat zentrotan trebatu zen. Gaur egun, diziplina horren aitatzat hartzen da Espainian. Diziplina hau lantzeko ezinbestekoa izan zen Kuaternarioan gure orubean izan diren Ugaztun, Hegazti eta Molusku guztien bilduma osteologikoa osatzen hastea. Lan horrek bere bizitza osoan iraun du, K. Mariezkurrena emaztearen laguntzarekin. Bilduma horri esker, Euskal Herriko eta Nafarroako, Kantauriko gainerako eskualdeetako, Aragoiko, Gaztelako, Akitaniako eta Portugalgo indusketetako hezurrak aztertu ahal izan ditu, kasuan kasuko indusketa arkeologikoen zuzendariek eskatuta.

Labar-arteari dagokionez, nabarmentzekoa da 1969an Ekaingo haitzuloa aurkitu zenetik, bere azterketa zientifikoa egiteaz gain, bai pinturena, bai sarreran duen aztarnategiarena, UNESCOk Altxerrirekin batera Gizateriaren Ondare izendatu zuen ondare-ondasun horren kontserbazioaren defendatzaile nagusia izan dela. Ondare-ondasun hori hobeto kontserbatzeko eta zabaltzeko, Ekaingo "Ekainberri" izeneko erreplika eragin eta zuzendu du zientifikoki.

Aipatutako espezialitateaz gain, bere lana funtsezkoa izan da Gipuzkoako Ondare Arkeologiko Higigarri eta Higiezinaren kudeaketan, kontserbazioan eta antolamenduan, hedatzeaz gain. Horri lotuta, lurralde horretako Karta Arkeologikoen eta Gipuzkoako monumentu megalitiko guztien seinaleztapenaren zuzendaritzaren zuzendaria izan da. Zabalkundeari dagokionez, azpimarratzekoa da Historiaurrea erakusketa, On José Migel Barandiarani bere mendeurrenean egindako omenaldia, Euskal Herriko 3 hiriburuetan erakutsi zena eta Madrilgo Historiaurreko Museo Nazionalak eskatu zuena. Horretarako, Eusko Jaurlaritzaren laguntza izan zuen, eta haren anagrama Eduardo Chillida eskultorearen lana izan zen, baita Paleolitoko labar-artearen nazioarteko erakusketa ibiltaria ere (Espainia, Frantzia, Italia, Portugal). Aipatzekoa da, halaber, Gipuzkoako Historiaurreko Museo baterako edukien idazketa, unean uneko Kultura diputatuaren enkarguz egina (2006).

Lehenik, Paleoantropologiako praktiken laguntzaile izan zen Madrilgo Unibertsitate Konplutentsean, gero Donostiako eta Bilboko Seminarioan, eta, ondoren, katedradun, J. M. Usandizaga Institutuan, Donostian. Historiaurreko irakasle gonbidatua izain zen UNEDen eta 1980tik 2002an erretiroa hartu zuen arte, Zientzia Esperimentalen Didaktikako katedraduna izan zen Euskal Herriko Unibertsitatean (UPV/EHU).

Aranzadi Zientzia Elkarteko Historiaurreko Saileko zuzendaria izan da 1962tik 2006ra, eta Eusko Ikaskuntzako Historiaurreko Saileko zuzendaria ere bai (1976-1988). Munibe (1968-1983) eta Munibe (Antropologia-Arkeologia, 1984-2004) aldizkarietako zuzendaria. Hainbat aldizkari zientifikotako erredakzio-batzordeko kidea da, hala nola Revista Internacional de Estudios Vascos, Anuario de Eusko Folklore, Doñana, Acta Vertebrata, Archaeofauna, Archaeozoología, Anthropozoologica, Férvedes. Halaber, Aranzadi Zientzia Elkarteko lehendakaria (1979-1985 eta 1991-1998) eta Barandiaran Fundazioko lehendakaria (1997-2005) izan da. Nazioarteko Batasun Paleontologikoko, ICOMOSeko (International Comité of Rock Art), ICAZeko (International Council for Archaeozoology) eta Centre de Recherches d? ecologie Souterraineko ohorezko kidea da.

Halaber, Labar Artearen Batzorde Nazionaleko kide izan da 1979tik desagertu zen arte, baita Euskal Herriko Arkeologiaren eta Euskararen Eusko Jaurlaritzako Aholku Batzordeetako kide ere, eta Altamirako haitzuloaren kontserbazioan eta haitzulo bereko museoaren sorkuntzan aholkulari ere izan da. Aholkulari izan zen Teverga eta Niaux-eko haitzuloetako arte-multzoaren errealizazioan, Conseil Géneral de l 'Ariège-ko historiaurreko gaietarako batzorde zientifikoan, Chauveteko haitzuloa aztertzeko Nazioarteko Batzordean eta Eusko Ikasketen Bikaintasun Kontseiluko kide.

250 titulu baino gehiago argitaratu ditu (12 liburuak dira), eta gehienak ikerlanak dira, baina baita argitalpen didaktikoak eta dibulgaziokoak ere.

Honako sari hauek jaso ditu, besteak beste: Ikerkuntzaren Sari Nazionala Ibañez Martín (1972), Ikerketa Arkeologikoaren Basauri Saria (1975), Liburuaren Galeriaren Saria (Bilbo), Lehen Euskalerri liburuagatik, Euskal Historiaurrearen Gida Ilustratua (1975), Ikerketa eta Zientziaren El Correo Saria (1988), Xabier María de Munibe Saria (1996), Humanitate eta Gizarte Zientzien Eusko Ikaskuntza eta Euskadiko Kutxa Saria (1998), El Correo Saria (1988) Eusko Jaurlaritzaren Lan Onari Ikerketa eta Zientzia Sarian (2002), Sabino Arana Saria (2003), Giza Zientzien Ikerkuntzaren Euskadi Saria (2004), Aranzadi Elkartearen Urrezko Domina (2006). 2006. urtean omenaldi bat jaso zuen Munibe aldizkarian (Antropologia-Arkeologia), arkeozoologia, labar-artea eta beste hainbat gai biltzen zituzten 3 liburukitan, eta Europako eta Amerikako 60 ikertzailek baino gehiagok parte hartu zuten bertan. 2008an, omenaldi beroa jaso zuen bere jaioterrian, Berastegin, eta kale bat jarri zuten bere izenean.

Jesús Altunari elkarrizketak: https://www.eusko.ikaskuntza.eus https://www.naiz.eus